Πάσχα χωρίς επιτάφιο δεν νοείται. Ακόμα και στις μέρες μας που το θρησκευτικό συναίσθημα έχει χαλαρώσει η συμμετοχή του κόσμου στην ακολουθία του επιταφίου παραμένει μαζική. Το συναίσθημα που κυριαρχεί είναι η χαρμολύπη περιμένοντας την ανάσταση που όλοι ξέρουν πως έρχεται σύντομα.
Η Κίμωλος έχει μια πραγματικά μοναδική σχέση και εμπειρία με την επιτάφια τέχνη και σαν θρησκευτική και μνημειακή παράδοση και μέσω καλλιτεχνικών αποτυπωμάτων. Το σημαντικότερο έργο μνημειακής τέχνης στην Ελλάδα δεν είναι άλλο από την Ωραία Κοιμωμένη που απεικονίζει μια νεαρή κοπέλα από την Κίμωλο την Σοφία Αφεντάκη που έφυγε από την ζωή στα 17 της χρόνια χτυπημένη από το μεταδοτικό νόσημα της φυματίωσης.
Βρισκόμαστε στο 1873, η Αθήνα που σαν πόλη μεγαλώνει μέρα τη μέρα μαστίζεται από κάθε λογής μεταδοτικά νοσήματα που δεν κάνουν ταξικές διακρίσεις. Μέλος μεγαλοαστικής οικογένειας της εποχής που πρωταγωνιστούσε στην δημόσια ζωή ήταν η Σοφή όπως την φώναζαν. Ο θείος της που δεν είχε δικά του παιδιά και την υπεραγαπούσε ήταν εκείνος που παράγγειλε στον Γιαννούλη Χαλεπά την κατασκευή του αγάλματος που κοσμεί τον οικογενειακό τους τάφο στο Α νεκροταφείο.
Μιλάμε για τον εθνικό ευεργέτη Γεώργιο Αφεντάκη, τον αυτοδημιούργητο επιχειρηματία από την Κίμωλο στον οποίο οφείλουμε μεταξύ άλλων την δημιουργία δυο γηροκομείων. Το δημοτικό γηροκομείο Αθηνών του οποίου προικοδότησε την δημιουργία με το οικόπεδο που βρισκόταν η έπαυλη του επί της λεωφόρου Κηφισίας στο Ψυχικό και το Αφεντάκειο γηροκομείο στην Κίμωλο του οποίου χρηματοδότησε την κατασκευή με δικά του κεφάλαια που άφησε μέσω της διαθήκης του. Ευχή όλων μας είναι το πρώτο να επανέλθει σε κατάσταση λειτουργικής ομαλότητας και το δεύτερο σε επαναλειτουργία.
Οι Τηνιακοί ήταν φημισμένοι μαρμαρογλύπτες και οι Χαλεπάδες ανάμεσα στους κορυφαίους. Γι’ αυτό τους επέλεξε η οικογένεια Αφεντάκη. Το εργαστήριο του Ιωάννη Χαλεπά πατέρα του Γιαννούλη έπαιρνε δουλειές μέχρι την Σμύρνη και την Ρουμανία. Ο χαρισματικός γλύπτης Γιαννούλης απόφοιτος του Σχολείου των Τεχνών πρόδρομου της σχολής Καλών Τεχνών, ήταν εκείνος που εμπνεύστηκε και διαμόρφωσε το πρόπλασμα με την μορφή της Σοφίας που μετασχηματίστηκε σε άγαλμα πάνω σε μάρμαρο από την Καράρα της Ιταλίας σαν κι αυτό που δούλευε ο Μιχαήλ Άγγελος διαμορφώνοντας το κορυφαίο σύγχρονο γλυπτό έργο τέχνης που γνωρίζουμε σαν Ωραία Κοιμωμένη.
Πέρα από το αισθητικό κάλλος το έργο του μεταφέρει και μια παραδοξότητα. Παραδίδει την αδικοχαμένη νεαρή Σοφία σε μια κατάσταση διαρκούς αφθαρσίας και αδιατάραχτης γαλήνης. Ο γλύπτης Χαλεπάς όπως ο λογοτέχνης Παπαδιαμάντης και ο αγιογράφος Κόντογλου ήταν ένας κοσμοκαλόγερος κι ένας άγιος της τέχνης. Η λέξη άγαλμα προέρχεται από το ρήμα αγάλλομαι που δηλώνει ένα συναίσθημα εσωτερικής χαράς κι αυτό γίνεται φανερό στο έργο του.
Ο Χαλεπάς προέρχεται από την σχολή των κλασικιστών που αντιλαμβάνονται τον θάνατο σαν διαρκή ύπνο με ορατή την αναμονή της αφύπνισης. Ύπνος και Θάνατος υπήρξαν δίδυμα αδέλφια σύμφωνα με την μυθολογία. Στην Κοιμωμένη το σώμα της ελαφρά ανασηκωμένο φαίνεται έτοιμο να ξυπνήσει και μόνο ο σταυρός υποδηλώνει πως έχει προηγηθεί το συμβάν του θανάτου. Ειδικοί της τέχνης συγκρίνουν το βλέμμα της Κοιμωμένης με την Μαγδαληνή, έργο του κορυφαίου νεοκλασικιστή Αντόνιο Κανόβα, . Κι αν ο Χαλεπάς στην εγκόσμια υπόσταση του φανέρωσε τα σημεία της ψυχικής διαταραχής, στο μέτρο της καλλιτεχνικής του υπόστασης μορφοποίησε μια εσωτερική γαλήνη που μόνο αν φτάσεις στο επίπεδο των πατέρων της νηπτικής θεολογίας μπορείς ν’ αποτυπώσεις.
Ετυμολογικά Πάσχα σημαίνει μετάβαση και η Ωραία Κοιμωμένη εικαστικά και όχι μόνο παραμένει φορέας πασχαλινού μηνύματος μεταδίδοντας μια προσδοκία μετάβασης στην αιωνιότητα σε κατάσταση διαρκούς εσωτερικής ηρεμίας που μετασχηματίζει το συναίσθημα του πένθους από λύπη σε αγαλλίαση. Αυτό είναι το στοιχείο μεγαλείου του συγκεκριμένου αγάλματος που μόνο ένας πραγματικά κορυφαίος καλλιτέχνης σαν τον Χαλεπά μπορούσε ν’ αποδώσει.
κείμενο: Δημήτρης Βέντουρης (Κοντυλοφόρος)
