Μεγάλη Παρασκευή σήμερα και ότι ακολουθεί στο κείμενο και τις φωτογραφίες συνιστά μια απόπειρα επιγραμματικής προσέγγισης της επιτάφιας παράδοσης της Κιμώλου στο διάβα των αιώνων, με χαρακτηριστικά πραγματικά ιδιαίτερα ως και μοναδικά.
Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ ΤΗΣ ΚΙΜΩΛΟΥ
Η Κίμωλος κατοικείται από τους μυκηναϊκούς χρόνους τουλάχιστον. Το ισχνό από την φθορά του χρόνου σημερινό αποτύπωμα δεν παύει να λειτουργεί σαν τεκμήριο μιας ιδιαίτερης πραγματικότητας περιλαμβάνοντας ίχνη της βυθισμένης αρχαίας πόλης της Κιμώλου στην περιοχή Ελληνικά και μια εκτεταμένη νεκρόπολη στην παρακείμενη περιοχή, με τάφους πολλών μορφών (που όσο κι αν έχει συληθεί και αποδομηθεί στην διάρκεια του χρόνου). παραμένει το κλειδί για να προσεγγίσουμε (μέσα από της έρευνα των ειδικών), μια άλλη Κίμωλο που συνεχίζει να παραμένει ένα γοητευτικό μυστήριο που περιμένει ν’ αποκαλυφθεί στον σημερινό άνθρωπο.
Η ΚΑΤΑΚΟΜΒΗ ΤΗΣ ΜΑΡΙΝΟΥΣ
Δεν έχει μόνο η γειτονική Μήλος κατακόμβη, έχει και η Κίμωλος έστω και μικρότερη σε κλίμακα μεγέθους. Ο χώρος που αναφέρεται μέχρι σήμερα σαν ‘’σπηλιά της Μαρινούς’’ αποτελεί ένα μοναδικής αξίας παλαιοχριστιανικό μνημείο που περιμένει την ανάδειξη του. Ο συγγραφέας των Κιμωλιακών ιερέας και θεολόγος παπά Γιάννης Ράμφος που το υποστήριξε δημόσια σαν κατ’ εξοχήν ειδικός επί του θέματος δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολίας. Ήταν ο άνθρωπος που σαν φοιτητής και βοηθός του καθηγητή Σωτηρίου πραγματοποίησαν την σημαντικότερη μέχρι σήμερα έρευνα για τις κατακόμβες της Μήλου. Τα πορίσματα της έρευνας έχουν αποθησαυριστεί στα πρακτικά της ακαδημίας Αθηνών το 1928! Στην εικόνα εμφανίζεται χαρακτηριστικό ίχνος αρκοσάλιου (arcosolium) (τοξοειδής σαρκοφάγος) και λαξευτή (στο μαλακό ηφαιστειακό έδαφος) σκάλα που οδηγούσε στον επάνω όροφο του πρωτοχριστιανικού κοιμητηρίου.
ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ ΣΦΡΑΓΙΣΘΕΝΤΟΣ
Στο νησάκι του Αγίου Ευσταθίου που βρίσκεται μπροστά στο λιμάνι της Κιμώλου έχουν καταγραφεί τρεις θεομητορικές φανερώσεις. Εκεί φέρεται να βρέθηκε η εφέστια εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας προστάτιδας του νησιού (βλέπε Κιμωλιακά), εκεί δεδομένα βρέθηκε το 1615 η μαρμάρινη πεταλοειδής τράπεζα της οποίας την ύπαρξη αποκάλυψε με όραμα η Θεοτόκος στην μοναχή Μακαρία λέγοντας της ότι ‘’υπήρχε η κυρία η Επτάποστος’’ (όρος μοναδικός και θεολογικά ανερμήνευτος μέχρι σήμερα).
Έκθαμβοι από την αποκάλυψη οι κάτοικοι της τότε εποχής αποτύπωσαν όχι μόνο την μορφή της Παναγίας πάνω στην πλάκα, αλλά και την ιστορία της ανεύρεσης για να μην ξεχαστεί ποτέ. Στο ίδιο μέρος τρεις αιώνες μετά βρέθηκε μια ακόμα ίδια μαρμάρινη πλάκα σαν επιβεβαίωση της θαυματουργού ανεύρεσης της πρώτης.
Από το Άγιο όρος προέρχεται η εκφρασμένη εκδοχή που με άφησε άφωνο όταν την άκουσα από γέροντα με δεδομένη θεολογική εμπειρία. Έχετε κατακόμβες στα μέρη σας μου είπε, από εκεί προέρχονται οι μαρμάρινες τράπεζες. Τεκμήρια μαρτύρων Χριστού, είτε σαν επιτάφιες πλάκες, είτε σαν άγιες τράπεζες, είτε και τα δυο παράλληλα.
Ω ΓΛΥΚΥ ΜΟΥ ΕΑΡ
Ενάμιση αιώνα ζωής συμπληρώνει ο μητροπολιτικός ναός της Κιμώλου αφιερωμένος στην προστάτιδα του νησιού την Παναγία την Οδηγήτρια. Η συμμετοχή στην περιφορά του επιταφίου συνιστά αληθινή εμπειρία. Το μεσαιωνικό κάστρο της Κιμώλου που αγγίζει την κεντρική εκκλησία του νησιού, ο παραδοσιακός νησιώτικος οικισμός με τα υπέροχα μικρά σπιτάκια, οι τουλάχιστον δέκα εκκλησίες που ανταμώνει στο πέρασμα του ο επιτάφιος, το αναμμένο μυρωδάτο λιβάνι στις πόρτες των σπιτιών, διαμορφώνουν μια ατμόσφαιρα όχι απλά κατανυκτική αλλά κυριολεκτικά μυσταγωγική. Η ίδια η ανοιξιάτικη φύση συμμετέχει ψάλλοντας με το θρόισμα του αέρα, ώ γλυκύ μου έαρ.
Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Στην Κίμωλο περιφορά επιταφίου δεν γίνεται μόνο το Πάσχα αλλά και την παραμονή του δεκαπενταύγουστου. Η γιορτή της Κοίμησης σηματοδότησε για δεκαετίες το αντάμωμα των ξενιτεμένων παιδιών του νησιού. Μεγάλη γιορτή. Ο επιτάφιος που χρησιμοποιείται στην περιφορά είναι ακριβές αντίγραφο εκείνου που εκτίθεται σε περίοπτη θέση στο Βυζαντινό μουσείο Αθηνών. Δωρήθηκε το 1904 από ιδιοκτήτη του ναού της Ευαγγελίστριας (στον οποίο ανήκε ο επιτάφιος) Γεώργιο Λογοθέτη. Αποτελεί έργο ενός πραγματικά ξεχωριστού αγιογράφου του δευτερεύοντος Σίφνου.
Έτσι αποκαλούσε σε ένδειξη ταπείνωσης τον εαυτό του ο μοναχός από την Σίφνο με το όνομα Αγάπιος Πρόκος που μοίρασε την ζωή του μεταξύ Σίφνου Κιμώλου και Αγίου Όρους. Η τέχνη του αποτελεί ένα μοναδικό συνταίριασμα λαϊκής ζωγραφικής και θρησκευτικής απεικόνισης που παραπέμπει ευθέως σ’ ένα Θεόφιλο της αγιογραφίας, που το έργο του αξίζει να γίνει ευρύτερα γνωστό.
Η ΩΡΑΙΑ ΚΟΙΜΩΜΕΝΗ
Κορυφαίο έργο του κορυφαίου γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά βρίσκεται στο πρώτο νεκροταφείο και απεικονίζει την μορφή μιας δεκαεπτάχρονης κοπέλας με καταγωγή από την Κίμωλο της Σοφίας Αφεντάκη που έφυγε από την ζωή το 1873 χτυπημένη από μεταδοτικό νόσημα. Ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα έργα σύγχρονης τέχνης στη χώρα μας δεμένο με τρόπο ακατάλυτο με την Κίμωλο και τους ανθρώπους της.
Η ΚΙΜΩΛΟΣ ΤΩΝ ΕΥΕΡΓΕΤΩΝ
Στον εθνικό ευεργέτη Γεώργιο Αφεντάκη δεν οφείλουμε μόνο την δημιουργία δυο οίκων προστασίας υπερηλίκων. Το δημοτικό γηροκομείοΑθηνών και το Αφεντάκειο γηροκομείου Κιμώλου. Ο χρηματοδότης του αγάλματος της Ωραίας Κοιμώμενης συνέδραμε όσοι λίγοι την δημιουργία των πρώτων νοσοκομείων στην πλούσια σε ιστορία αλλά ενδεή οικονομικά Αθήνα. Ελπίς (στο πρώτο κτίριο του θεραπευτηρίου στεγάζεται σήμερα το πνευματικό κέντρο του δήμου Αθηναίων στην οδό Ακαδημίας), Ευαγγελισμός, Ερυθρός Σταυρός. Εκείνος δώρισε την έκταση που φιλοξενεί μέχρι σήμερα το κοιμητήριο της Κιμώλου. Το σύνολο της περιουσίας του διατέθηκε για αγαθοεργίες.
Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΤΗΣ ΚΙΜΩΛΟΣ
Βιδι βίδι αποκαλούσαν οι Κιμουλιάτες το Γιώργη το Ράμπια που γλυτώνοντας εκ θαύματος από πολύνεκρη έκρηξη στο Κάστρο της Κιμώλου το 1896 αφιέρωσε τη ζωή του στην Παναγία και τον Αη Γιώργη απαρνούμενος πλήρως τα εγκόσμια. Πως ν’ αντέξεις ολομόναχος για μισό αιώνα την αναμέτρηση με τα στοιχεία της φύσης στο μοναστηράκι της βραχονησίδας του Αη Γιώργη χωρίς μυαλά υποτίθεται λίγο λάσκα. Τελώνιο της θάλασσας μισό ψάρι, μισό άνθρωπο τον αποκάλεσε ο μεγάλος αγιογράφος Φώτης Κόντογλου (μάλλον από θαυμασμό) και τον ζωγράφισε το 1928 με τρόπο ιεροπρεπή γιατί έτσι τον ένοιωσε.
Στην επιδημία της θανατηφόρου ευλογιάς του 1915 οι κάτοικοι του νησιού πήραν τα βουνά για να γλυτώσουν. Εκείνος ευλογημένος με ανοσία από την προστάτιδα του Θεοτόκο, έμεινε πίσω να διακονεί τους αρρώστους και να θάβει τους νεκρούς χωρίς τίμημα. Όσο έμενε στην Κίμωλο του είχε παραχωρηθεί το κελάκι κάτω από το ιερό της Οδηγήτριας για να μένει. Εκεί τον βρήκαν άψυχο μια μέρα της κατοχής νικημένο από τις στερήσεις και τις κακουχίες. Πιστεύω πως ο παντελώς αδιάφορος για τις βιοτικές ανάγκες γέροντας, μάλλον λύτρωση θα ένοιωσε με την κοίμηση του.
Στις πανδημίες του καιρού εκείνου στα αστικά κέντρα ανάλογες δουλειές αναλάμβαναν άνθρωποι από το κοινωνικό περιθώριο που τους ονόμαζαν απόλοιμους στην καθομιλουμένη μόρτες. Τι κι αν δεν έχει αξιωθεί με επίσημο φωτοστέφανο αυτός ο άγιος άνθρωπος. Έχει όμως τίτλο μοναδικό. Είναι ο άγιος απόλοιμος της Κιμώλου και της ορθοδοξίας ολάκερης. Αυτός που οι πατριώτες του αποκαλούσαν πειραχτικά βίδι βίδι.
κείμενο: Δημήτρης Βεντούρης (Κονδυλοφόρος)
